بویایی

SMELLING

بویایی

حس بویایی در زندگی روزمره ما نقش مهمی دارد . از ایجاد احساس لذت از مواد غذایی مختلف تا رضایت از استشمام رایحه های دلپذیر عطرها و گلها متغیر است .
همچنین هشدار عوامل خطر ساز از قبیل آتش سوزی و یا مسمومیت با مواد مختلف شیمیایی نیز قابل ذکر است . این موضوع آن جایی بیشتر نمایان می شود که مسمومیت با مواد بدون بو از قبیل گاز مونواکسید کربن بسیار محتمل تر است در حالی که مسمومیت با سایر گازها و مواد شیمیایی به دلیل داشتن بوهای قابل حس توسط انسان بیشتر قابل پیشگیری هستند .

ناحیه گیرنده های بویایی:

ناحیه بویایی در انسان در عمق ۷ سانتی متری حفره بینی در سقف قرار گرفته و در هر سمت حدودا یک سانتی متر مربع وسعت دارد . این منطقه توسط سلولهای گیرنده پوشیده شده که مخاط بینی روی آن را احاطه می‌کند .این منطقه نزدیک به 50میلیون سلول گیرنده بویایی دارد .مژکهای سلولهای گیرنده بویایی درون لایه ای از مخاط با ضخامت حدود 60میکرو متر فرو رفته اند . این مخاط کار محافظت و پاکسازی و انتقال مولکولهای مواد بودار را انجام می دهد .

بدیهی است که هر گونه مشکلی در این مخاط پوشاننده ایجاد شود در احساس بویایی اثر عمده خواهد داشت .

عوامل موثر عملکرد بویایی:

  • سن

    با افزایش سن قدرت و دقت بویایی در افراد کاهش می یابد .

  • جنس
    حس بویایی به طور کلی در خانم‌ها قوی تر و دقیق تر است و آستانه تشخیص پایین تری دارند به طوری که با میزان کمی از محرکهای بویایی پاسخ می دهند .

  • قدرت تطابق و عادت کردن

    در انسان با گذشت متوسط زمان ۱ تا ۵ دقیقه از شروع تحریکات بویایی به تدریج درک بویایی ناپدید می شود .

  • ساختار اناتومیکی و فیزیولوژیکی مسیر تنفسی بینی
    هرگونه اختلال در مسیر بویایی شامل مشکلات انسدادی یا عملکردی در بینی و سینوسها و مخاط بر درک و دقت بویایی اثر دارد . وجود انحراف بینی و رینیت الرژیک با ایجاد اختلال در مسیر هوا باعث کاهش حس بویایی می‌شوند .
    برای مطالعه بیشتر به مقاله رینیت الرژیک و انحراف تیغه بینی مراجعه شود

  • اختلالات عصبی مرکزی در مغز و مرکز درک بویایی

  •  وضعیت و تعادل روحی و روانی فرد

درک بویایی در مواردی که فرد دچار به هم ریختگی سلامت روانی باشد دچار اختلال میگردد.

مشکلات کلینیکی در بویایی

در مبحث بویایی ترم هایی جهت توضیح مشکلات وجود دارد که در زیر به آنها میپردازیم .
۱- Anosmia
از دست دادن کامل حس بویایی
۲-Hyposmia
حس بویایی کاهش یافته
۳-Hyperosmia
افزایش حس بویایی
۴-Dysosmia و parosmia
پاسخ بویایی غیر طبیعی یا به ریخته

۵- Phantosmia
درک بویایی غیر طبیعی در حالی که محرک خارجی وجود ندارد .

بویایی

علل عمده مشکلات بویایی

۱- بیماری‌های انسدادی بینی و سینوس

عواملی از قبیل پولیپها و تومورها ، تورم‌های مخاطی ، انسدادهای استخوانی از قبیل دفورمیتی های بینی و سپتوم ، مشکلات سینوس
با ایجاد مشکل در مسیر تنفسی درک بویایی را کاهش می دهند .

۲- عفونتهای تنفسی فوقانی

در طی عفونتهای ویروسی اگر عامل انسدادی مخاطی باعث اشکال بویایی شود خود به خود بعد از مدت کوتاهی
با بهبود سایر علایم درک بویایی نیز بهتر خواهد شد .
نگرانی عمده در مورد انواعی از کاهش بویایی است که در اثر انسداد مخاطی نبوده و ثانویه به تخریب شدن سلولهای گیرنده بویایی در اثر ویروسها رخ می دهد و احتمال بهبودی کمی داشته و در خانم‌ها شایعتر است .شاید در یک سوم بیماران با گذشت زمان بهبودی رخ دهد .

۳-ضربه به سر

از عوامل کاهش بویایی ضربات وارده به سر است که متاسفانه تنها در حدود 10درصد بیماران شانس بهبودی دارند .

۴-دمانس و افزایش سن

روند پیری و دمانس از عوامل کاهش بویایی هستند

۵-اختلالات مادرزادی

۶-تماس با مواد سمی

فرمالین و دود سیگار در مطالعات از عوامل کاهش بویایی محسوب می‌شوند

۷-بیماری‌های روانی و صرع

۸- بیماری ایدز

۹-تومورهای داخل بینی و داخل مغزی

۱۰-داروها و اعمال جراحی بینی و حنجره و قاعده جمجمه

۱۱- عوامل ناشناخته

بررسی های تشخیصی

۱- شرح حال و سابقه پزشکی

گرفتن شرح حال دقیق از بیماران در تشخیص بسیار اهمیت دارد .
آگاهی از نحوه بروز مشکل بویایی و طول مدت زمان رخداد عارضه بسیار کمک کننده است . سابقه تروما به سر
و وجود عفونت تنفسی فوقانی و عمل جراحی سینوس و بینی یا مغز و اعصاب در سابقه بیماران بسیار باید مد نظر باشد . سابقه بیماری ها و مصرف داروها حتما در شرح حال پرسیده شود .

۲- معاینه فیزیکی دقیق

در طی معاینه به مسیر بینی و اختلالات آن باید توجه شود . اندوسکوپی تشخیصی بینی و سینوس بسیار کمک کننده است .

۳- روش‌های تصویر برداری

از CT اسکن و MRI جهت بررسی حفره نازال و سینوسها و مغز می توان کمک گرفت .امکان تشخیص تنگی های فیزیکی در اثر انحراف سپتوم و تومورهای بینی و سینوس و حفره کرانیال از این طریق وجود دارد .

۴- تست‌های ارزیابی بویایی

با کمک این تست‌ها دقت و قدرت بویایی سنجیده می‌شود و شامل روش‌های متفاوتی است.

۵- تست‌های آزمایشگاهی

جهت بررسی بیماری‌های سیستمیک از قبیل مشکلات تیرویید و یا اختلالات خونی و هورمونی قابل کاربرد است.

درمان 

درمان اختلالات بویایی بسته به عامل مسبب فرق می کند . در طی درمان سعی می کنیم تا مشکل زمینه ساز را رفع کنیم . بدیهی است که در مورد موارد انسدادی از قبیل انحراف سپتوم و تومورهای بینی و سینوس و حفره کرانیال اقدام جراحی نیاز است . درمان‌های مربوط به آلرژی و سینوزیت باید در صورت لزوم انجام گیرد .
یکسری دستورات ساده و مفید در مورد اکثر بیماران باید مد نظر باشد .
شستشوی بینی با سرم نمکی و یا کاربرد اسپری های نرمال سالین و مصرف مکملهای ویتامین A و Zinc مفید است . در صورت وجود اختلال روحی و روانی درمان آن ضروری است . بیماری‌های سیستمیک زمینه ای در صورت وجود باید کنترل گردد . بر خلاف تصور افراد استنشاق بوهای تند از قبیل الکل و آمونیاک و بنزین نه تنها در رفع کاهش بویایی مفید نیست بلکه می‌تواند آسیب ایجاد کند .

از اسپری های کورتون دار باید در شرایط خاص کمک گرفت و در موارد عفونتهای ویروسی بسیار با احتیاط از آنها استفاده کرد . در موارد الرژیک ، اسپری های کورتون بیشتر کاربرد دارند . اسپری های ضد احتقان در موارد گرفتگی بینی تنها تا ۵ روز قابل کاربرد می باشد و بعد از آن باید قطع شود .

بازتوانی بویایی

یکی از روش‌هایی که جهت تقویت بویایی و تسریع در روند بهبود مشکلات بویایی به کار می‌رود ، بازتوانی بویایی است . در طی این روش سعی می‌شود با تحریک مداوم و قوی گیرنده های بویایی، آنها را به بازگشت به شرایط قبل از آسیب ، وادار کرد . در این روش از چهار گروه از محرکهای بویایی برای تحریک استفاده می‌کنند .

  • دسته اول محرکها شامل : گل رز ، یاس، نسترن ، نرگس ، بهارنارنج
  • دسته دوم شامل ؛لیمو ، سیب ، توت فرنگی ، خیار ، نارنگی
  • دسته سوم شامل ؛دارچین ، آویشن ، هل
    وانیل ، میخک
  • دسته چهارم شامل : نعناع ، اوکالیپتوس،
    سیر ، سرکه

از هر چهار گروه محرکها ، روزی ۲ بار ، صبح و شب ، به مدت ۱۰ ثانیه و با غلظت زیاد باید استشمام کرد . بین محرکها ۱۰ ثانیه باید فاصله گذاشت . مدت درمان ۴ تا ۱۲ هفته و گاهی بیشتر خواهد بود .

با تمام مسایل ذکر شده متاسفانه احتمال بهبود بویایی بعد از عفونتهای ویروسی تنفسی و ضربات وارده به سر ضعیف است و اکثر بیماران هیچگاه بویایی اولیه را مجدد نخواهند داشت . گذشت زمان تا حدی در برخی بیماران باعث بهبودی نسبی خواهد شد . در مشکلات بویایی مادرزادی به علت ضعف در گیرنده ها و منطقه بویایی پیش آگهی درمان بسیار ضعیف است .

Loss of smell

دکتر روح‌انگیز صفی خانی

جراح و متخصص گوش و حلق و بینی

دارای بورد تخصصی از دانشگاه تهران

عضو انجمن رینولوژی و جراحان سر و گردن

بازدید از مقالات