اختلال بلع
Dysphagia
بلعیدن یک مکانیسم پیچیده است که دارای سه مرحله پی در پی میباشد .در ابتدا مرحله دهانی است که در طی آن مواد غذایی در دهان در روند جویدن و همزمان با آن عملکرد سایر احساسات مثل بویایی و چشایی ،منجر به ایجاد ترکیبی آغشته به بزاق و آماده برای ورود به ابتدای مری میشود . این مرحله عمدتا ارادی است .
در مرحله دوم ، ترکیب آماده شده به ابتدای مری در حلق وارد میشود و به آن مرحله حلقی بلع میگویند و غیر ارادی است . در آخر مواد غذایی با حرکات دودی مری به سمت معده رانده میشود که ان را مرحله سوم بلع یا مرحله مربوط به مری ( مروی ) گویند که این مرحله نیز غیر ارادی است .اعصاب و عضلات ناحیه دهان و حلق و مری در این روند نقش اساسی دارند .
با توجه به مطالب بالا هرگونه اختلال در روند نرمال مراحل بلع ، میتواند منجر به اختلال در آن شود .
شکایات بیماران دچار اختلال بلع
اغلب بیماران از احساس گیر کردن غذا در حلق یا رد نشدن آن شاکی هستند . مصرف جامدات برای این بیماران سخت تر است و گاهی مجبور هستند با کمک خوردن مقدار زیادی از مایعات به رد شدن مواد غذایی کمک کنند . برگشت مواد غذایی به بینی و وارد شدن آن به راه هوایی ( اسپیراسیون ) گاهی دیده میشود .
این مشکل در دراز مدت میتواند منجر به اختلال در تغذیه و کاهش وزن و مشکلات گوارشی شود . باقی ماندن غذا در مسیر مری در موارد شدید میتواند به زخم های ناحیه و عفونت و عوارض دیگر منجر شود .
در نوزادان و کودکان ، اسپیراسیون مکرر به راه هوایی و برگشت مواد غذایی بسیار مشکل ساز است . سرفه مزمن میتواند از علایم ورود جسم خارجی از جمله مواد غذایی به راه هوایی باشد ( جهت مطالعه بیشتر به مقاله سرفه مراجعه شود ) .
باقی ماندن مواد غذایی در مسیر گوارشی فوقانی میتواند از علل بوی بد دهان باشد ( جهت مطالعه به مقاله بوی بد دهان مراجعه شود)
زخمها و آفت های دهان باعث ایجاد مشکلات در جویدن میشوند ( جهت مطالعه بیشتر به مقاله آفت های دهان مراجعه شود )
اختلالات بویایی و چشایی نیز در این مورد مهم هستند ( جهت مطالعه به مقاله های بویایی و چشایی مراجعه شود )
ارزیابی و معاینه بیماران دچار اختلال بلع
از بیمار باید به دقت نحوه رخداد مشکلات بلع را پرسید .
سوالات مهم شامل موارد زیر است :
- سن و جنس بیمار
- طول مدت شروع علایم
- وجود کاهش وزن و کاهش اشتها
- سابقه بیماریهای عصبی و روحی
- وجود بلع دردناک و تغییرات عادات گوارشی و مزاجی
- بوی بد دهان و بلع صدادار
- تنگی نفس و اسپیراسیون ریوی
- سابقه مصرف سیگار و الکل
- سابقه بیماریهای سیستمیک و هورمونی
- سابقه رادیو تراپی و شیمی درمانی
- سابقه عمل جراحی همراه بیهوشی و بستری قبلی
- سابقه ضربه به قدام گردن
- کبود شدن و تغییر رنگ چهره در نوزادان و کودکان
- تاثیر تغییر وضعیت بر میزان علایم
- تاثیر قوام غذا بر شدت علایم
- وجود سابقه رفلاکس اسید معده و کم خونی فقر آهن
- وجود سرفه و گرفتگی صدا ( وجود اختلال بلع در همراهی با گرفتگی صدا اهمیت دارد ( جهت مطالعه بیشتر به مقاله گرفتگی صدا مراجعه شود)
- در معاینه این بیماران ، حلق ، دهان ، گردن ، حنجره و ریه ها اهمیت اساسی دارند . در نوزادان و کودکان باید ارزیابی قلبی مد نظر باشد . وجود توده گرون در همراهی با اختلال بلع نیازمند توجه خاص است. ( جهت مطالعه بیشتر به مقاله توده گردن مراجعه شود )
روش های تشخیصی در بیماران اختلال بلع
از روشهای تصویر برداری و اندوسکوپی میتوان کمک گرفت . سونو گرافی در کشف پاتولوژی های ناحیه گردن بسیار استفاده میشود . بلع باریوم بسیار کاربرد دارد . اندوسکوپی های فیبر اپتیک و یا ریجید بسته به مورد به کار میرود. فلورسکوپی و اسکن های هسته ای از سایر روشهای تشخیصی هستند .
از تستهای آزمایشگاهی جهت چک مشکلات سیستمیک و هورمونی و کم خونی استفاده میشود .
سی تی اسکن و ام آر ای در بررسی های تکمیلی بسیار مهم هستند .
در بررسی های تشخیصی در مورد نوزادان و کودکان ، مشاوره با همکاران متخصص قلب ممکن است نیاز شود . در مورد اختلالات حرکتی مری ، مانومتری یا سنجش فشار دورن مری کاربرد دارد .در موارد شک به رفلاکس اسید معده ، تستهای اندازه گیری میزان اسید اهمیت دارد و گاهی اندوسکوپی گوارشی نیاز است که همکاران متخصص گوارش انجام میدهند .
درمان اختلال بلع
در طی ارزیابی بیماران نکات کلیدی زیادی به تشخیص کمک خواهد کرد . هرگونه تنگی در مسیر عبور غذا تا معده ، از قبیل توده ها ، فشردگی توسط سایر اجزای آناتومیکی مجاور ، دیورتیکول ها ، مشکلات حرکتی و عصبی ، زخمها و التهابات چسبندگی های ناشی از جراحی یا صدمات تروما ، اختلالات مادرزادی ، پس از تشخیص نیازمند درمانهای اختصاصی هستند . مواردی از قبیل کم خونی فقر آهن و رفلاکس اسید معده که بیشتر وجود دارند ، درمانهای در دسترس تری دارند .
در بیماران دارای فقر آهن ، وجود یک پرده تنگ کننده در ابتدای مری ، از عوامل ایجاد کننده اختلال بلع است که در خانمها شایعتر است . توده ها پس از نمونه برداری و تشخیص پاتولوژیک، درمان اختصاصی نیاز دارند . در ناهنجاریهای مادرزادی اغلب جراحی نیاز است . در بیماریهای عصبی و روحی ، مشاوره با همکاران متخصص بسیار مفید است .
دکتر روحانگیز صفی خانی
جراح و متخصص گوش و حلق و بینی
دارای بورد تخصصی از دانشگاه تهران
عضو انجمن رینولوژی و جراحان سر و گردن